Olkusz piękne miasto, kolebka polskiego górnictwa srebra i ołowiu. To miejsce idealne na weekendowy wypad w okolice Krakowa, bez względu na porę roku. Spacer po rynku pomiędzy głównymi zabytkami urozmaicić można o intrygującą przechadzkę Szlakiem Gwarków Olkuskich, niezbyt sympatycznych skrzatów, które opowiadają legendy o skarbie w kopalni. Wykonane z brązu i pokryte patyną figury, to część projektu „Srebrny szlak gwarków olkuskich” realizowanego przez olkuski magistrat.
Do tej pory górnicze tradycje Olkusza nie były widoczne gołym okiem dla mieszkańców i turystów zwiedzających miasto. Tę lukę ma wypełnić „Srebrny szlak gwarków olkuskich”, czyli ścieżka edukacyjno-historyczna w obrębie olkuskiej starówki. W osiemnastu miejscach starówki na postumentach z charakterystycznego czerwonego zlepieńca parczewskiego, stanęły postacie gwarków. Każda postać jest inna, ma inne atrybuty i „opowiada” inną historię, obrazując wybrany aspekt historii miasta, czyli wydarzenie, postać, miejsce ważne historycznie, czy olkuską legendę.
Wchodzących na starówkę od zachodu wita gwarek siedzący na reliktach dawnej Bramy Sławkowskiej i trzymający herb miasta z górniczą kopaczką. Postać gwarka stojąca przy olkuskiej bazylice św. Andrzeja trzyma w ręku duży krzyż nawiązujący do srebrnego „Krzyża Gwarków”, ufundowanego w XVII wieku przez olkuskich górników. Możemy go podziwiać w kościele. Z kolei przed budynkiem starego starostwa, gdzie na przełomie XVI i XVII wieku działała olkuska mennica są ustawione postacie gwarków wybijających monety. Wiele ciekawych historii i odniesień prezentują te figury. Co ciekawe postacie gwarków opowiadają też olkuskie legendy. Jest zatem gwarek Skarbnik, czyli duch kopalni, i gwarek pochylony nad kołyską, ilustrujący legendę o srebrnych kołyskach zamawianych przez bogatych olkuskich górników.
Warto wspomnieć, że figury gwarków są dziełem Jana Siuty - rzeźbiarza, malarza i filozofa, absolwenta krakowskiej ASP. Jedną z jego licznych realizacji jest m.in. sarkofag prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego i pierwszej damy na Wawelu. Postacie gwarków w charakterystycznych kaftanach z kapturami i obutych w ciżmy są wzorowane na oryginalnej ikonografii, czyli wyobrażeniach górników jakie znamy choćby z dzieł XVI-wiecznego naukowca Georgiusa Agricoli, czy postaci gwarków trzymających herby Olkusza i Polski, jakie możemy oglądać na XVI-wiecznym malowidle na ścianie prezbiterium olkuskiej bazyliki. Przy każdej z figur znajduje się tabliczka z informacją o historii miejsca, w którym posadowiona jest postać.
Spacer Szlakiem Gwarków to świetna alternatywa do poznania historii miasta, ciekawostka i zachętą do oryginalnego zwiedzania Olkusza. Szlakiem tym poprowadzona jest również ścieżka edukacyjno-historyczna wzbogacona w aplikację, co dodatkowo zachęca najmłodszych do kontynuowania spaceru, odgadywania zagadek i odnalezienia figurek zakapturzonych postaci.
Srebrny Szlak Gwarków Olkuskich został wyróżniony w konkursie Turystyczne Skarby Małopolski w 2022 roku w kategorii Najciekawszy Szlak Turystyczny.
