Pieniny i Spisz to jeden z najatrakcyjniejszych turystycznie regionów naszego kraju – warto odwiedzać go niezależnie od pory roku. Walory przyrodnicze, różnorodność kulturowa, mnogość zabytków pozwolą poznać niecodzienne oblicze Małopolski.
Spisz i Pieniny - atrakcje
Obszar Pienin położony jest w środkowej części Pienińskiego Pasa Skałkowego. Od północy Pieniny graniczą z Gorcami i Beskidem Sądeckim, od południa zaś z Magurą Spiską. Całe pasmo rozciąga się na 35 km długości i od 3,5 do 6 km szerokości. Pieniny w sposób naturalny, bo przez rzekę Dunajec, podzielone są na trzy fragmenty, czyli Pieniny Spiskie, Pieniny Właściwe i Pieniny Małe. Najwyższy szczyt tej górskiej krainy, uformowanej z wapieni, łupków, piaskowców i zlepieńców, stanowi Wysoka (1050 m n.p.m.).
Pieniny to część łańcucha Karpat, najwyższego pasma tzw. Pienińskiego Pasa Skałkowego. Na południu sąsiadują z Magurą Spiską, na zachodzie z Kotliną Orawsko-Nowotarską i Pogórzem Spisko-Gubałowskim, a na północy z Gorcami i Beskidem Sądeckim. Mają około 35 km długości i od 3,5 do 6 km szerokości. Geografowie dzielą je na trzy części:
⇒ Pieniny Spiskie – od doliny Białki po przełom Dunajca pod Niedzicą (zapora na Dunajcu). Króluje nad nimi nimi Żar – 879 m n.p.m.
⇒ Pieniny Środkowe (Właściwe) – od przełomu Dunajca pod Niedzicą do przełomu Dunajca między Sromowcami Niżnymi i Szczawnicą. Najwyższym ich szczytem są Trzy Korony – 982 m n.p.m.
⇒ Małe Pieniny – od przełomu Dunajca między Sromowcami Niżnymi i Szczawnicą po dolinę Popradu. Panuje nad nimi Wysoka (Wysokie Skałki) 1050 m n.p.m., najwyższy szczyt Pienin. Za doliną Grajcarka i Białej Wody znajduje się już Beskid Sądecki.
Region oferuje wiele atrakcji. Gęsta sieć przecinających się szlaków turystycznych oraz stacje narciarskie dostarczają niezapomnianych wrażeń miłośnikom sportów zimowych i spacerowiczom. Szukającym wytchnienia polecamy Szczawnicę i Krościenko nad Dunajcem – cenione miejscowości uzdrowiskowe, w których można m. in. skosztować źródlanej wody o leczniczych właściwościach i niespotykanym smaku. Warto również skorzystać z bogatej oferty imprez kulturalnych.
Pieniny od 1932 roku są objęte ochroną w ramach Pienińskiego Parku Narodowego, który rozciąga się po obu stronach granicy ze Słowacją. Na chronionym obszarze rozpościerają się Pieniny Właściwe, których zwieńczeniem jest masyw Trzech Koron górujący nad doliną Dunajca. To tu spotkać można niezwykle rzadkie gatunki barwnej flory i fauny. Skaliste środowisko zapewnia doskonałe warunki dla życia motyli o wdzięcznej nazwie Niepylak apollo, a sosny reliktowe na Sokolicy sprawiają, że krajobraz jest niezwykle charakterystyczny.
Spisz natomiast przyciąga pasjonatów historii ze względu na swe ciekawe dzieje. Pierwsze ślady obecności człowieka na tym terenie pochodzą z okresu paleolitu. Późniejsze burzliwe dzieje pogranicza polsko – węgierskiego i polsko – czechosłowackiego również nie oszczędzały regionu.
Pieniński Park Narodowy i rezerwaty przyrody Pienin i Spiszu
Pierwsza oficjalna wypowiedź o potrzebie ochrony tego bezcennego rejonu – jak na swoich stronach przypomina Pieniński Park Narodowy – pojawiła się już w 1921 roku. Wygłosił ją prof. Władysław Szafer, przewodniczący Państwowej Komisji Ochrony Przyrody. Jeszcze w tym samym roku Stanisław Drohojowski, właściciel między innymi wzgórza zamkowego w Czorsztynie, tworzy tym rezerwat.
W następnym roku prof. Stanisław Kulczyński przedstawia projekt „rezerwatu pienińskiego”, zajmującego blisko 17 km kw. w masywie Trzech Koron i Pieninkach. Park Narodowy w Pieninach powstaje 1 czerwca 1932 r., i jest to pierwszy park narodowy w Polsce. Jego kierownikiem zostaje inżynier Tadeusz Owczarzak. Wspomnieć trzeba też o pięknej inicjatywie społecznej - dwa lata wcześniej powstanie parku narodowego „ogłosili” działacze Oddziału Pienińskiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.
Szlaki piesze w PPN
⇒ niebieski – Czorsztyn pawilon wejściowy Pienińskiego Parku Narodowego – bacówka na polanie Majerz – Trzy Kopce – przełęcz Szopka – Trzy Korony – polana Kosarzyska – Zamek Pieniński – Bajków Gronik – polana Burzana – Czertezik – przełęcz Sosnów – Sokolica – przewóz przez Dunajec – pawilon wejściowy Pienińskiego Parku Narodowego – Szczawnica przystań flisacka (za prom przewożący przez Dunajec zapłacimy 4 zł (dorośli) lub 2 zł (dzieci do lat 10),
⇒ żółty: Krościenko Rynek – Bajków Groń – przełęcz Szopka – Sromowce Niżne,
⇒ zielony: Sromowce Niżne – polana Kosarzyska,
⇒ zielony: Krościenko Rynek – Kras – przełęcz Sosnów,
⇒ zielony: Krościenko Rynek – polana Burzana – Czertezik,
⇒ zielony: Czorsztyn – zamek Czorsztyn,
⇒ czerwony: przystań flisacka Sromowce Wyżne – Kąty – Trzy Kopce,
⇒ czerwony (Droga Pienińskia): Szczawnica przystań – pawilon wejściowy Pienińskiego Parku Narodowego – przewóz – przejście graniczne – Leśnicki potok – Huta – Červený Klastor – Cerla – Plasna – Veľký Lipnik,
⇒ niebieski: Leśnicki potok – pawilon wejściowy Pieninský národný park (PIENAP) – Lesnica centrum – Vyhliadka – Cerla – Červený Klastor,
⇒ żółty: Huta – Vyhliadka,
⇒ zielony: Lesnica - Plasna - Haligovske skaly – Haligovce.
Szlaki rowerowe w PPN
⇒ czerwony (Droga Pienińskia): Szczawnica pawilon Pienińskiego Parku Narodowego – przejście graniczne – Leśnicki potok – Červený Klastor – 10,5 km,
⇒ zielony: Krościenko, ul. św. Kingi, brama Pienińskiego Parku Narodowego – kapliczka św. Kingi – Zawiesy – Kras do odejścia ścieżki na Sokolicę – 2,5 km.
"Trasy rowerowe pokrywają się ze szlakami pieszymi. Rowerzystów prosimy o zachowanie ostrożności" – przypomina Pieniński Park Narodowy.
Szlaki dostępne dla osób na wózkach inwalidzkich i turystów z wózkami dziecięcymi
⇒ zielony: Czorsztyn – zamek Czorsztyn – do pętli u podnóża zamku,
⇒ zielony: Krościenko Rynek – Kras – do odejścia ścieżki na Sokolicę,
⇒ czerwony (Droga Pienińska): Szczawnica Przystań – Červený Klastor,
⇒ niebieski: Leśnicki potok – pawilon wejściowy PIENAP – Chata Pieniny – Lesnica Centrum,
⇒ żółty: Sromowce Niżne – schronisko PTTK Trzy Korony.
Szlak wodny w przełomie Dunajca
"Spływ turystyczny przez przełom Dunajca w Pieninach może odbywać się sprzętem pływającym, bez napędu mechanicznego, wyłącznie od 1 kwietnia do 31 października. Dobijanie do brzegu na terenie przełomu Dunajca jest niedozwolone z wyjątkiem przypadków losowych. W przełomie Dunajca obowiązuje całkowity zakaz kąpieli i nurkowania" – przypomina Pieniński Park Narodowy. Tratwy wypływają ze Sromowiec Wyżnych – Kątów. Po 2, 3 godzinach dopływają do Szczawnicy Niżnej lub Krościenka.
W Pieninach i na Spiszu znajdziemy wiele rezerwatów przyrody ożywionej i nieożywionej. W rezerwacie Wąwóz Homole w Jaworkach podziwiać można głęboki kanion ozdobiony głazami wapiennymi. Rezerwat Biała Woda oczaruje odwiedzających skałami pochodzenia wulkanicznego oraz potokami tworzącymi zjawiskowe kaskady i głębokie baniory.
Z kolei w rezerwacie Przełom Białki pod Krempachami zobaczyć można skały białych i czerwonych wapieni, które kryją słynną Jaskinię Obłazową. To te malownicze miejsca stały się scenerią kilku filmów, jak „Janosik” czy „Karol. Człowiek, który został Papieżem”. W rezerwacie Niebieska Dolina odnajdziemy unikalny bukowy starodrzew, gdzie najstarsze buki mają ponad 200 lat, a na terenie rezerwatu Wysokie Skałki rośnie ostatni w Pieninach świerkowy bór górnoreglowy. W upalne dni ochłodę przyniesie wycieczka na Żar (skąd dzięki platformie widokowej podziwiać można piękno Pienin Spiskich), spływ Pienińskim Przełomem Dunajca albo spacer do wodospadu Zaskalnik.
Spisz i Pieniny - co warto zobaczyć?
Będąc w Pieninach, warto odwiedzić kilka bezcennych historycznie miejsc. Bogatą przeszłość tej okolicy przybliży między innymi kasztel we Frydmanie - okazały dwór obronny, pełniący niegdyś funkcję letniej rezydencji Jerzego Horvatha – węgierskiego możnowładcy. Burzliwe koleje losu Niedzicy „ukryte” są w historycznych obiektach, takich jak zamek nad Jeziorem Czorsztyńskim. W jego średniowiecznych murach można poczuć klimat niegdyś tętniącej życiem fortecy. Blisko zamku znajdują się również zabytkowy spichlerz i celnica. Zamek w Czorsztynie to kolejny cel turystów zwiedzających okolicę Pienin. Został częściowo odrestaurowany, a ekspozycje przyciągają rzesze turystów z całej Polski. Uzdrowisko w Szczawnicy, oprócz wypoczynku, oferuje także liczne zabiegi zdrowotne, a popularność tego miejsca nie słabnie.
Oprócz świeckich zabytków interesujące są również obiekty sakralne – nie można pominąć kościoła św. Elżbiety w Trybszu, kościoła Wszystkich Świętych w Krościenku nad Dunajcem, czy najstarszego na polskim Podtatrzu – kościoła św. Stanisława we Frydmanie. Warte wspomnienia są ponadto: kościół św. Katarzyny w Nowej Białej, pochodzący z XVI wieku kościół św. Marcina w Krempachach oraz należący w XIV wieku do zakonu bożogrobców kościół św. Kwiryna w Łapszach Niżnych. Na uwagę zasługuje też wybudowany w 1313 roku kościół Wszystkich Świętych w Kacwinie, który od 1602 roku był w posiadaniu luteranów, a 30 lat później wrócił w ręce katolików. Wzniesiony w 1278 roku kościół św. Bartłomieja Apostoła w Niedzicy, należący do grupy gotyckich kościołów spiskich, do dziś zachwyca kamiennymi maswerkami w oknach prezbiterium. Mało kto wie, że w okolicy znajdują się dawne cerkwie greckokatolickie – w Jaworkach i Szlachtowej. Obecnie pełnią funkcję kościołów rzymsko-katolickich.
Podczas podróży po regionie warto też odwiedzić muzea. Punktem obowiązkowym jest Muzeum Pienińskiego Parku Narodowego w Krościenku nad Dunajcem, gdzie eksponowane są przyrodnicze, historyczne, krajobrazowe i kulturowe walory Pienin i ich okolic. W pawilonach wejściowych PPN znajdziemy ciekawe ekspozycje o różnej tematyce, np. „Ekosystemy leśne Pienin” czy „Ekosystemy naskalne Pienin”. Jeden z nich znajduje się w Szczawnicy, dwa w Czorsztynie, a kolejne dwa w Sromowcach Kątach i Sromowcach Niżnych.
Szczególnie godne uwagi jest Muzeum Kultury Ludowej Spisza w Czarnej Górze, gdzie zaprezentowano budynki zagrody Korkoszów oraz Zagroda Sołtysów w Jurgowie – oddziały Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Ciekawą propozycją jest także izba regionalna „Sypaniec” w Łapszach Niższych i izba regionalna w Sromowcach Wyżnych prezentujące życie codzienne mieszkańców Pienin w przeszłości. Podobną tematykę prezentuje Skansen w Kluszkowcach, znany także pod nazwą Osada Czorsztyn. Natomiast prywatna galeria Makiety Pienin w Krościenku nad Dunajcem oferuje zwiedzającym możliwość zobaczenia miniatur tych pięknych gór. W Muzeum Pienińskim w Szlachtowej obejrzeć można eksponaty związane z historią Szczawnicy, a na wystawie powozów w Niedzicy – karety i powozy konne należące do byłych właścicieli zamku.
Nie mniej atrakcyjna jest wystawa przyrodnicza Tadeusza i Anny Olesiów w Krościenku nad Dunajcem. Zawarto w niej imponującą kolekcję okazów rzadkich zwierząt, pochodzących z całego świata. Galeria autorska Andrzeja Michała Beliczyńskiego ,,Pod Okółkiem” w Krościenku nad Dunajcem prezentuje autorskie obrazy wykonane z wykorzystaniem akwareli i pasteli. Natomiast w galerii „Krzywa Jabłonka” w Szczawnicy obejrzymy sztukę ludową i rękodzieło pienińskich artystów, podobnie jak w drewnianym kościele w Sromowcach Niżnych, który od 2010 roku nie jest już obiektem sakralnym, natomiast pełni rolę lokalnego muzeum.
Pieniny - szlaki turystyczne
Szczawnica i Krościenko nad Dunajcem są godnymi polecenia miejscami startu pieszych wycieczek. Turyści mogą wybrać trasy na Trzy Korony lub w stronę Sokolicy, w zależności od własnych upodobań i umiejętności. Szlaki biorą swój początek w centrum miejscowości i wiodą w Pieniny, Gorce i Beskid Sądecki. Czerwonym szlakiem dotrzeć można na Przehybę (1176 m n.p.m.) albo Lubań przez Jaworzynę (1050 m n.p.m.). Bardzo ciekawą trasą jest także szlak niebieski, który biegnie wzdłuż grzbietu Pienin Właściwych i Małych. Wyraźnie widać stąd Tatry, Gorce, a nawet słowackie Góry Lewockie. Szlak ten idealnie nadaje się też na wycieczki skiturowe. Po wyczerpującym marszu da się zaznać wytchnienia w schronisku górskim: Orlica, Trzy Korony i Pod Durbaszką.
Górskie panoramy można podziwiać także wjeżdżając kolejką krzesełkową na Palenicę, z której w sezonie zimowym da się zjechać na nartach. Ciekawostką jest również mieszcząca się na stoku góry zjeżdżalnia grawitacyjna.
Spisz i Pieniny - szlaki rowerowe
Fani jednośladów znajdą w Pieninach i na Spiszu wiele szlaków rowerowych. Szlak rowerowy wokół jeziora Czorsztyńskiego to idealny kierunek dla miłośników zabytków, którzy łącząc aktywny wypoczynek ze zwiedzaniem, będą długo wspominać wizytę w Pieninach. Drogę Pienińską, czyli czerwony szlak wzdłuż Przełomu Dunajca, można przemierzać pieszo, jak i na rowerze, co stanowi dodatkowy atut. Wzdłuż Dunajca przebiega trasa rowerowa VeloDunajec.
„Rajd Doliną Dunajca” zachęca rowerzystów wyczynowych do udziału w zabawie, która oprócz sportowych emocji, dostarcza także możliwości spędzenia czasu w otoczeniu przyrody.
Inne atrakcje Pienin
To nie koniec atrakcji regionu pienińskiego. Fani jazdy konnej również znajdą tu coś dla siebie, gdyż przez obszar ten przebiega Transbeskidzki Szlak Konny. Najpopularniejszą trasą jest Szczawnica-Piwniczna. W celu wybrania odpowiedniej trasy pieszej, konnej czy rowerowej warto odwiedzić stronę Szlaki Turystyczne Małopolski.
Miłośników biegówek zapraszamy do Krościenka nad Dunajcem, gdzie wzdłuż bulwarów nad Dunajcem są odpowiednio przygotowywane dla nich trasy. Sportowej adrenaliny zaznać można również w parkach linowych, takich jak ABlandia Park Rozrywki czy Adventure-Sky w Krościenku nad Dunajcem.
Ogromną popularnością wśród fanów sportu cieszą się liczne imprezy biegowe. Najmłodsi pasjonaci mogą uczestniczyć w Mini Biegach w Szczawnicy, które promują zdrowy styl życia wśród dzieci i młodzieży. Konkurs oferuje kilka tras dostosowanych do wieku i predyspozycji zawodników, tym samym można wybrać dystans od 100 metrów do nawet 2 kilometrów. Dorośli również chętnie biorą udział w rywalizacji podczas biegu Triada. Ciekawostkę stanowi etapowa forma samego wyścigu.
Jedną z najbardziej charakterystycznych atrakcji w tym rejonie jest bez wątpienia spływ Przełomem Dunajca, którego tradycja sięga XIX wieku. Podczas spływu na flisackich tratwach podziwiać można pienińskie szczyty, a wśród nich Trzy Korony. Przez wzgląd na wartości przyrodnicze, jak i historyczne Przełom uznano za pomnik przyrody. Flisacy wspaniale urozmaicają trasę opowiadając żarty i anegdoty.
Równie ciekawym doświadczeniem jest rejs statkiem „Harnaś” po jeziorze Czorsztyńskim. Pasażerowie na jego pokładzie mogą napić się kawy, podziwiając jednocześnie okoliczne zabytki przyrody i architektury.
Jak widać, w Pieninach i na Spiszu nie sposób się nudzić! Ciekawym doświadczeniem jest udział w ogrywaniu moji. Podczas nocy przed świętem Zesłania Ducha Świętego wszyscy okoliczni kawalerzy stawiają przed domami panien tak zwane moje. Następnie odśpiewują pieśni na cześć Matki Bożej i przemierzają wesoło całą wieś. Przebrani za Cyganów miejscowi młodzieńcy zbierają datki na swoje „dziecko”, a panny z okolicznych domów tańczą z nimi do przygrywanej muzyki.
Nadal żywy folklor prezentowany jest także podczas inauguracji Lata Pienińskiego. Każdy kto przebywa wówczas w Szczawnicy ma okazję obejrzeć tradycyjne stroje flisaków, dorożkarzy oraz górali spiskich i pienińskich. Kiermasz ludowej twórczości i koncerty kapel góralskich dopełniają atmosfery, która dla niejednego fana gór stanowi bezcenne wspomnienie z wakacji.
Spisz i Pieniny - atrakcje kulturalne i kulinarne
Kultura pasterska w górach odgrywa bardzo ważną rolę w życiu społecznym, co dodatkowo stanowi ciekawą okazję do poznania kolejnych obyczajów. Co roku jesienią odbywa się redyk, czyli tradycyjny powrót owiec z hal. Sympatycy tej imprezy mogą świętować między innymi w Jaworkach, a na polanie Majerz witać bacę i juhasów powracających z bacówki.
Niezwykłą popularnością cieszy się także Muzyczna Owczarnia, czyli jedno z najbardziej popularnych miejsc spotkań sympatyków muzyki. W ciągu całego roku organizowane są tam koncerty i spotkania. Warto pamiętać również o sposobności udziału w takich wydarzeniach, jak Ethno-Novo, Jesień w Szczawnicy, Festiwal Pieniny-Kultura-Sacrum w Krościenku, czy też Festiwal Muzyki Dawnej Barok na Spiszu.
Pieniny i Spisz słyną ze wspaniałej kuchni regionalnej, w której znaleźć można takie dania jak: gałuski, kołoc, zupa śliwkowa (tzw. śliwianka), oscypki, kwaśnica czy pstrąg. Niespotykane nigdzie więcej potrawy stanowią gratkę dla miłośników tradycyjnych przysmaków.
Kolejne unikalne atrakcje czekają w uzdrowisku Szczawnica, gdzie warto spróbować jednej z dwunastu wód mineralnych. Niektóre z nich dostępne są bez żadnych ograniczeń w źródełkach, inne serwowane są w pijalni „Magdalenka”. Równie cenne są właściwości wód “Stefan”, “Maria” i “Michalina”, występujących w Krościenku nad Dunajcem.
Pieniny i Spisz – turystyczne diamenty Małopolski
Pieniny i Spisz to kolejne cudownej urody oblicze Małopolski. Aby odkryć ich fascynujące tajemnice można wybrać szlak pieszy, rowerowy, konny, ale też wędrować bez jasno określonego celu. Bez najmniejszego trudu odnajdziemy też stoki narciarskie i kolejki linowe, zaporę w Niedzicy oraz urocze ścieżki Pienińskiego Parku Narodowego, ale także eleganckie deptaki w Krościenku nad Dunajcem oraz słynącego ze szczaw kurortu – czyli Szczawnicy.
Wiosna, lato, jesień czy zima – każda z pór roku dostarcza niezapomnianych, nieco innych, ale fascynujących przeżyć. I tu losy ludzi harmonijnie splatają się z historią, a kunsztowne zabytki z wdziękiem dopełniają obrazu tego pięknego mikroświata. Jeśli dodamy do tego barwne stroje, niezwykłe obyczaje i zwyczaje, to rodzi nam się arcyciekawa wyprawa…
„Kto raz te miejsca poznał (…), ten będzie miał ich obraz na zawsze w pamięci wyryty” – tak Jan Nepomucen Rostworowski pięknie pisał niegdyś o obecnych Trzech Koronach. Spokojnie jednak jego opis można nieco rozszerzyć, odnosząc do całych Pienin oraz Spiszu. Nie wierzycie? Sprawdźcie!